Pierwszy w Polsce Ogród Sprawiedliwych
5 czerwca nastąpi otwarcie pierwszego w Polsce i drugiego w Europie Ogrodu Sprawiedliwych. Inicjatywa wpisuje się w obchody Święta Wolności – 25. rocznicy wyborów 4 czerwca 1989.
Pojęcie Sprawiedliwego użyte po raz pierwszy w Memoriale Yad Vashem z upływem lat nabrało uniwersalnego wymiaru. Tytuł, święto oraz upamiętniające Sprawiedliwych ogrody mają służyć honorowaniu nie tylko Sprawiedliwych uznanych przez Yad Vashem (osób, które w czasie II wojny światowej niosły pomoc Żydom), ale wszystkim, którzy w obliczu totalitaryzmu i ludobójstwa mieli odwagę bronić godności człowieka, pomagać ofiarom, czy występować w obronie prawdy.
Fundacja Geremka była jednym z sygnatariuszy apelu wystosowanego w 2012 roku przez działający we Włoszech Komitet Światowego Ogrodu Sprawiedliwych (GARIWO) skierowanego do Unii Europejskiej o ustanowienie Europejskiego Dnia Sprawiedliwych wszystkich reżimów totalitarnych. Jak pisali twórcy apelu: Dziś za Sprawiedliwych uważamy również tych, którzy sprzeciwiali się ludobójstwu Ormian, udzielali pomocy ofiarom wojny w Ruandzie, Kambodży czy w czasie czystek etnicznych w krajach byłej Jugosławii. Na miano Sprawiedliwych zasługują również ci, którzy mówili otwarcie o Gułagu.
10 maja 2012 Parlament Europejski roku przychylił się do apelu Obywateli UE przyjmując rezolucję ustanawiającą 6 marca Dniem Pamięci o Sprawiedliwych.
6 marca 2013 roku powołano w Warszawie Komitet Honorowy Europejskiego Dnia Pamięci o Sprawiedliwych, na czele którego stanął Premier Tadeusz Mazowiecki. Datę można uznać za symboliczną, gdyż przypada ona w rocznicę urodzin Bronisława Geremka.
Komitet za cel swojej działalności uznał:
– wspieranie przedsięwzięć edukacyjnych upowszechniających postawy Sprawiedliwych oraz działania mające na celu włączenie tych zagadnień do programu nauczania w szkołach;
– utworzenie na wzór istniejących w Europie – Ogrodu Sprawiedliwych w Warszawie.
Podczas drugiego posiedzenia Komitetu obradującego w dniu 17 lutego 2014 roku pod przewodnictwem nowego przewodniczącego, którym został Prezes Ośrodka KARTA – Zbigniew Gluza przyjęto propozycję zgłoszoną przez Panią burmistrz dzielnicy Wola o lokalizacji Ogrodu Sprawiedliwych na obszarze tej pełnej symboliki i znaczeń dzielnicy. Charakter Ogrodu będzie nawiązywał do istniejącego w Mediolanie Światowego Ogrodu Sprawiedliwych, w których honorowani są również polscy Sprawiedliwi jak Jan Karski czy Marek Edelman.
W wyniku głosowania wybrano sześciu Sprawiedliwych, którzy zostaną uhonorowani w czerwcu br.
BIOGRAMY SPRAWIEDLIWYCH
Marek Edelman (1919–2009) – w czasie II wojny światowej należał do Powszechnego Żydowskiego Związku Robotniczego (Bund), był wśród założycieli Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB). Walczył w Powstaniu w Getcie Warszawskim, był zastępcą komendanta ŻOB, a po śmierci Mordechaja Anielewicza został ostatnim dowodcą sił powstańczych. Brał udział w Powstaniu Warszawskim. Po wojnie na stałe zamieszkał w Łodzi, skończył medycynę i pracował jako lekarz kardiolog. Od połowy lat 70. działacz opozycji demokratycznej, był m.in. współpracownikiem Komitetu Obrony Robotników, działaczem „Solidarności”, współpracował z podziemnym „Tygodnikiem Mazowsze”.
Magda Grodzka-Gużkowska (1924–2014) – jako 15-latka zaczęła działać w konspiracji. Była zaangażowana w działalność Żegoty, pomagając ukrywającym się Żydom i organizując ratowanie żydowskich dzieci. Była łączniczką, kolporterką prasy podziemnej, przewodniczką przez zieloną granicę. Brała udział w Powstaniu Warszawskim. Przeszła przez 6 obozów jenieckich. Koniec wojny zastał ją we Włoszech, skąd przedostała się do Anglii i dalej do Kanady. W 1974 roku wróciła do Polski i zdecydowała się pomagać dzieciom autystycznym. Wspierała Polską Akcję Humanitarną, m.in. organizując konwoje do oblężonego Sarajewa.
Jan Karski (Jan Romuald Kozielewski, 1914–2000) – działacz podziemia, kurier i emisariusz władz Polskiego Państwa Podziemnego. W 1941 roku 3zainteresował się losem eksterminowanych Żydów; dwukrotnie przedostał do getta warszawskiego, dotarł również – w przebraniu niemieckiego żołnierza – do obozu przejściowego w Izbicy dla więźniów zsyłanych do obozu zagłady w Bełżcu. Jesienią 1942 roku przekazał władzom brytyjskim informacje o ludobójstwie Żydów, w 1943 roku pojechał do Stanów Zjednoczonych z apelem o ratowanie Żydów. Za swoją działalność został odznaczony najwyższymi odznaczeniami państwowymi – polskim Orderem Orła Białego i amerykańskim Medalem Wolności. Rok 2014 w Polsce, uchwałą Sejmu RP VII kadencji z 6 grudnia 2013, ogłoszony został Rokiem Jana Karskiego.
Antonia Locatelli (1937–1992) – włoska zakonnica i misjonarka w Ruandzie. W Nyamata (niedaleko od stolicy – Kigali) założyła szkołę dla dziewczynek, w której uczono m.in. języka francuskiego oraz podstaw rolnictwa. W marcu 1992 stała się świadkiem masakr dokonywanych przez Hutu na Tutsi. Próbując ratować grupę 300-400 Tutsi, wszczęła alarm telefoniczny dzwoniąc do ambasady belgijskiej, radia RF1 i BBC i informując o tym co dzieje się na jej oczach. W nocy z 9 na 10 marca 1992 roku, dzień po tym zdarzeniu, została zamordowana przed własnym domem przez bojówkę Hutu Interhamwe. Dzięki apelowi Antonii Locatelli media zaczęły wywierać presję na ruandyjski rząd.
Tadeusz Mazowiecki (1927–2013) – od lat 50. związany ze środowiskami katolickimi w PRL. W 1981 roku został przewodniczącym Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej, następnie był doradcą Lecha Wałesy. Był redaktorem naczelnym „Tygodnika Solidarność”. W stanie wojennym internowany. Ostatni premier PRL i pierwszy premier III Rzeczypospolitej, uczestnik obrad Okrągłego Stołu. W 1992 roku został specjalnym wysłannikiem ONZ w Bośni i Hercegowinie. W 1995 roku po zamordowania w Srebrenicy około ośmiu tysięcy muzułmańskich mężczyzn i chłopców przez wojska Republiki Serbskiej w Bośni, w proteście przeciw bezczynności mocarstw w obliczu zbrodni – jako jedyny wysłannik ONZ w historii – zrezygnował z tej funkcji. Opublikował raport dotyczący łamania praw człowieka przez wszystkie strony konfliktu.
Anna Politkowska (1958-2006) – niezależna rosyjska dziennikarka, autorka książek Wtoraja Czeczenskaja oraz Putin's Russia (Rosja Putina). Pracowała między innymi dla gazet „Izvestia” i „Obshchaya Gazeta”. W czasie wojen czeczeńskich pisała dla tytułu „Novaya Gazeta”, który stał się głównym źródłem informacji o konflikcie. Bardzo krytycznie wypowiadała się o łamaniu praw człowieka w Rosji i wojnie w Czeczenii oraz Władimirze Putinie i Ramzanie Kadyrowie (od 2007 prezydent Czeczenii). Wielokrotnie grożono jej śmiercią, próbowano ją również otruć. 7 października 2006 została zastrzelona w Moskwie, w windzie budynku, w którym mieszkała. Sprawcy morderstwa nie zostali wykryci.
Program obchodów Europejskiego Dnia Pamięci o Sprawiedliwych:
6 marca w Domu Spotkań z Historią odbyły się warsztaty edukacyjne dla dzieci i młodzieży oraz warsztaty metodyczne dla nauczycieli prezentujące wybrane sylwetki Sprawiedliwych.
W Muzeum Historii Żydów Polskich odbył się wernisaż wystawy Z narażeniem życia. Polacy ratujący Żydów podczas zagłady, następnie w audytorium MHŻP rozpoczął się koncert Gaby Kulki.
SKŁAD KOMITETU OGRODU SPRAWIEDLIWYCH W WARSZAWIE:
prof. Władysław Bartoszewski;
Bogdan Białek, prezes Stowarzyszenia im. Jana Karskiego;
Alicja Bartuś, Międzynarodowy Dom Spotkań w Oświęcimiu;
Konstanty Gebert, publicysta, dziennikarz;
Zbigniew Gluza (przewodniczący komitetu), prezes Fundacji Ośrodka KARTA, redaktor naczelny kwartalnika „Karta”;
Annalia Guglielmi (przedstawicielka GARIWO w Polsce);
Tomasz Janowski, dyrektor Biura Kultury Urzędu m.st. Warszawy;
Piotr Jakubowski, dyrektor Domu Spotkań z Historią;
Urszula Kierzkowska, burmistrz Dzielnicy Wola w Warszawie;
Maja Komorowska, aktorka;
prof. Lena Kolarska-Bobińska, minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego;
Jolanta Kurska, prezeska Fundacji Centrum im. prof. Bronisława Geremka;
Zbigniew Nosowski, redaktor naczelny miesięcznika „Więź”
Wacław Oszajca, jezuita, publicysta;
prof. Adam Daniel Rotfeld, współprzewodniczący Polsko-Rosyjskiej Grupy do Spraw Trudnych;
Andrzej Rottermund, dyrektor Zamku Królewskiego w Warszawie;
Paula Sawicka, Stowarzyszenie Otwarta Rzeczpospolita;
Michael Joseph Schudrich, Naczelny Rabin Polski;
Joanna Sobolewska-Pyz, Stowarzyszenie „Dzieci Holocaustu”;
Anna Stupnicka-Bando, Polskie Towarzystwo Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata;
Róża Thun, eurodeputowana;
Józef Wancer, Fundacja Auschwitz-Birkenau;
Ewa Wierzyńska, Fundacja Edukacyjna Jana Karskiego, Muzeum Historii Polski;
Małgorzata Zakrzewska, przewodnicząca Komisji Kultury i Promocji Rady m.st. Warszawy;
