Opozycjonista

Bronisław Geremek był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej od 1950 roku. Wystąpił z niej 22 sierpnia 1968 roku, w dzień po inwazji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację. Znalazł się wówczas pod obserwacją Służby Bezpieczeństwa, która założyła mu kwestionariusz ewidencyjny jako prowadzącemu „działalność antysocjalistyczną”. W 1970 r. SB oceniała, że Geremek „wywiera negatywny wpływ na postawę wielu pracowników Instytutu Historii PAN, posiada liczne powiązania z reprezentantami tendencji rewizjonistycznych w innych placówkach naukowych PAN”.

Pod koniec 1975 roku Bronisław Geremek podpisał „List siedmiu” protestując przeciwko poprawkom do konstytucji PRL wprowadzającymi zapisy o przewodniej roli PZPR i przyjaźni ze Związkiem Sowieckim. W listopadzie 1976 r. SB otworzyła przeciwko B. Geremkowi sprawę operacyjnego rozpracowania, której nadano kryptonim „Lis”.

22 stycznia 1978 roku był sygnatariuszem deklaracji założycielskiej Towarzystwa Kursów Naukowych, inicjatywy, której celem było przywrócenie prawdy w nauczaniu o współczesnej historii Polski i odrzucenie komunistycznej cenzury. Był wykładowcą TKN i członkiem jego Rady Programowej.

22 sierpnia 1980 roku, wraz z Tadeuszem Mazowieckim, dotarł do strajkującej Stoczni Gdańskiej z apelem 64 intelektualistów zawierającym wsparcie dla strajkujących i wezwanie obu stron konfliktu do porozumienia. Apel ten B. Geremek złożył wcześniej – 20 sierpnia – w Biurze Podawczym KC PZPR.

Od momentu przybycia do Stoczni Gdańskiej B. Geremek doradzał Lechowi Wałęsie i „Solidarności” przez dziesięć lat wypełnionych dramatycznymi wydarzeniami prowadzącymi finalnie do wolnej Polski. Po zakończeniu Strajku przewodniczył Komisji Programowej I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność” i był współautorem programu politycznego „Solidarności” zatytułowanego „Samorządna Rzeczpospolita”. W lutym 1981 r. B. Geremek przebywał w Brukseli, gdzie spotkał się z przedstawicielami międzynarodowych central związkowych.

W ostatnich tygodniach poprzedzających wprowadzenie stanu wojennego B. Geremek wraz z T. Mazowieckim prowadzili 13 listopada 1981 r. rozmowy w Brukseli na temat możliwości uruchomienia pomocy żywnościowej dla Polski po załamaniu się w kraju podaży artykułów spożywczych.

Po wprowadzeniu stanu wojennego został internowany 12 grudnia 1981 r. i przebywał w więzieniu w Iławie, a następnie w Ośrodku Odosobnienia w Warszawie-Białołęce, i później w ośrodkach w Jaworzu i Darłówku do 23 grudnia 1982 roku. Po uwolnieniu był przedmiotem stałej inwigilacji. Został ponownie aresztowany 17 maja 1983 roku pod zarzutem organizowania nielegalnych zebrań i był przetrzymywany w więzieniu na Rakowieckiej w Warszawie do 29 lipca 1983 r.

Przez całe lata 80-te B. Geremek był głównym architektem geopolitycznej strategii środowisk solidarnościowych walnie przyczyniając się do umiędzynarodowienia polskiej walki o wolność. 14 stycznia 1984 r. SB dokonała w mieszkaniu B. Geremka rewizji znajdując teksty polskiego i francuskiego przemówienia Lecha Wałęsy z odręcznymi poprawkami B. Geremka przygotowanego na uroczystość otrzymania Nagrody Nobla. 19 kwietnia 1985 roku, w tydzień po spotkaniu z brytyjskim ministrem spraw zagranicznych Geoffrey’em Howem, został zwolniony z pracy w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk na osobiste polecenie gen. Jaruzelskiego. Z inicjatywy francuskiego historyka Jacques’a Le Goffa grupa paryskich naukowców podpisała wówczas petycję przeciwko usunięciu go z PAN i „wielokrotnemu podawaniu w wątpliwość jego reputacji naukowej”.

W 1985 roku Bronisław Geremek i Tadeusz Mazowiecki przygotowali raport „Polska — 5 lat po Sierpniu”, w którym postulowali powrót do porozumień sierpniowych i dialogu na rzecz naprawy i przebudowy kraju. Latem 1986 roku Bronisław Geremek został ponownie zatrzymany i był przez 20 dni codziennie poddawany wielogodzinnym przesłuchaniom. W kwietniu 1987 r. rzecznik rządu PRL Jerzy Urban oskarżył go na konferencji prasowej o współpracę z wywiadem amerykańskim, z którego to oskarżenia musiał się następnie publicznie wycofać. Jak wspominał po upadku komunizmu: „Nie było chyba takiej zbrodni, której by mi komunistyczna propaganda nie przypisała, łącznie ze świadomym działaniem na szkodę Polski, motywowanym nienawiścią do własnego narodu […] rzecznik rządu, Jerzy Urban zarzucał mi zaś szpiegostwo, co prasa gorliwie podchwyciła”. 

W latach 1987-89 B. Geremek przewodniczył Komisji Reform Politycznych Komitetu Obywatelskiego, która przygotowała koncepcje pokojowych przemian demokratycznych w Polsce.

W 1989 roku B. Geremek był głównym strategiem „Solidarności” i wykonawcą negocjacji dotyczących zmian ustroju politycznego współprzewodnicząc zespołowi ds. reform politycznych podczas rozmów Okrągłego Stołu.

W materiale wykorzystano:

Encyklopedia Solidarności: Bronisław Geremek
Andrzej Friszke „Bronisława Geremka droga do wolnej Polski”
Halina Manikowska „Bronisław Geremek” 
Magdalena Pasikowska-Schnass „Bronisław Geremek. W poszukiwaniu zjednoczonej Europy” 
Patryk Pleskot „Siła alternatywnej dyplomacji. Polityka zagraniczna „Solidarności” w latach osiemdziesiątych – rola Bronisława Geremka”, [w:] Bronisław Geremek. Ojciec polskiego liberalizmu, Warszawa 2010
Tomasz Wiślicz „Bronisław Geremek. Historyk niemarginalny”, [w:] Bronisław Geremek. Ojciec polskiego liberalizmu, Warszawa 2010